ایفای ناروا یا پرداخت بیجا

ایفای ناروا به زبان ساده یعنی پرداخت اشتباهی مبلغ یا مالی به فردی در صورتی که دینی و طلبکاری وجود ندارد. ممکن است شخصی به اشتباه و با تصور به این که به فردی مدیون است مبلغی به او بدهد تکلیف این پرداخت در حقوق چیست؟ آیا فردی که به اشتباه به او پرداختی صورت گرفته می‌تواند از آن استفاده نماید؟ در ادامه به بررسی تفصیلی ایفای ناروا می‌پردازیم.

ایفای ناروا

در مفهوم ایفا وجود دین مفروض است: باید دین یا تعهدی باشد تا وفای به آن معنی پیدا کند. پس اگر شخصی با این پندار که به دیگری مدیون است مالی به او بدهد و در واقع دینی وجود نداشته باشد، گیرنده مال نمی‌تواند به ناروا آن را تصاحب کند و بایستی آن را به مالک بازگرداند. این است که ماده 265 قانون مدنی در مبحث وفای به عهد اعلام می‌دارد: هرگاه مالی به کسی پرداخت می‌شود اصل بر غیر مجانی بودن پرداخت است پس اگر کسی مالی را اشتباها به شخصی بپردازد می‌تواند آن را بازپس گیرد.

اگر بین دو طرف اختلاف پیش آید و یک طرف بگوید مال مجانی به من بخشیده شده و طرف دیگر بگوید مال به فرض پرداخت دین پرداخت شده ادعای کسی که می‌گوید به موجب دین و قرض پرداخت شده پذیرفته می‌شود و طرف دیگر باید برای گفته خود سند ارائه کند. بنابراین فردی که ایفای ناروا نموده می‌تواند با بیان این امر به حق خود برسد.

شرایط تحقق ایفای ناروا

تسلیم مال به عنوان ایفاء

برای تحقق ایفای ناروا باید مالی که گیرنده استحقاق آن را ندارد به او تسلیم شود، خواه این مال پول یا کالای معین باشد.

همین عامل است که ایفای ناروا را از احکام عمومی مربوط به ((استفاده بدون جهت)) جدا می‌کند و به ((غصب)) نزدیک می‌سازد. زیرا شرط تحقق آن وجود استیلای نامشروع بر مال دیگری است در حالی که ضمان ناشی از استیفا چنین شرطی ندارد.

باید افزود که تسلیم مال باید به عنوان وفای به عهد باشد وگرنه هر گاه کسی پولی را به عنوان قرض یا پیش پرداخت معامله یا امانت به دیگری بدهد استرداد آن زیر عنوان ایفای ناروا ممکن نیست. این عامل نیز نهاد حقوقی ما را از انواع غصب ممتاز می‌سازد و نوعی اصالت به آن می‌بخشد.

در هر حال، مدعی استرداد باید تسلیم مادی مال را اثبات کند. مدعی علیه نیز هر گاه بتواند ثابت کند که تادیه به عنوان قرض یا پیش پرداخت یا هبه یا ودیعه بوده است از رد آن به عنوان ایفای ناروا معاف می‌شود.

ناروایی پرداخت یا عدم وجود دین

شرط دیگر تحقق ایفای ناروا این است که تسلیم کننده مال مدیون گیرنده نباشد و به بیان دیگر رابطه دینی میان آن دو احراز نشود. زیرا تنها در این صورت است که پرداخت ناروا جلوه می‌کند.

جایی که مدیون بیش از مقدار دین به طلبکار بدهد یا همه دینی را که تنها بخشی از آن به عهده اوست بپردازد نسبت به میزان اضافه بر دین ایفای ناروا است و پرداخت کننده می‌تواند آن را پس بگیرد.

پرداخت دین به دیگری

در حالتی که در آن پرداخت کننده مدیون است ولی دین را به جای طلبکار واقعی به دیگری می‌پردازد نیز ایفای ناروا اتفاق افتاده است. زیرا پرداخت کننده هیچ دینی به گیرنده ندارد مانند این که مدیون شخصی را وکیل یا وارث طلبکار خود بپندارد و موضوع دین را به او بپردازد و موضوع دین را به او بدهد یا به شخصی که استحقاق بخشی از طلب را دارد تمام آن را بپردازد.

فرض کنیم مالی به امانت نزد متوفی بوده است که اکنون باید به صاحبش رد شود در این حال وارث تعهد به بازگرداندن آن دارد ولی به اشتباه آن را به شخصی غیر از مالک تسلیم می‌کند. در این فرض تعهد در برابر کسی ایفا شده که طلبکار نبوده و به همین دلیل نیز ناروا است و ایفای ناروا اتفاق افتاده است.

پرداخت اشتباهی به وسیله غیر مدیون

موردی که دریافت کننده طلبکار است ولی شخص غیر مدیون به اشتباه آن را می‌پردازد: مانند این که وارثی نمی‌داند که تنها به میزان سهم خود از ترکه باید دین مورث را بدهد و به اشتباه بدون این که قصد پرداخت دیون دیگران را داشته باشد، تمام آن را می‌پردازد. در این فرض، آن چه بیش از سهم وارث پرداخته شده ایفای نارواست که باید بازگردانده شود.

قید اشتباها برای این است که اگر کسی دانسته و با آگاهی از این که مدیون شخص دیگری است آن را بپردازد حق باز ستاندن ندارد.

اشتباه پرداخت کننده در ایفای ناروا

در تحقق ایفای ناروا مهم نیست که گیرنده آگاه به عدم استحقاق خود باشد یا نباشد در هر حال موظف به برگرداندن مبلغ است.

اگر به موجب قرارداد باطلی پرداختی صورت گیرد مشمول ایفای ناروا می‌شود هر چند دو طرف قرارداد به باطل بودن عقد اطمینان داشته باشند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص ایفای ناروا ، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون ایفای ناروا پاسخ دهند.