وقتی کانون خانواده از هم پاشیده می‌شود این فرزندان هستند که آسیب اصلی را می‌بینند. برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر باید بعد از جدایی یک سرپرست مناسب که شایستگی و شرایط لازم نگهداری از فرزندان را دارد انتخاب شود. اگر زوجین نتوانند بر سر این موضوع توافق کنند، قانون در این باره تصمیم می‌گیرد. قانون معیارهای مختلفی را در نظر می‌گیرد سپس بهترین سرپرست را برای فرزندان انتخاب می‌کند. اما ممکن است والدی که حضانت را بر عهده می‌گیرد استحقاق نگهداری از کودک را نداشته باشد. در این مقاله به بررسی موانع حضانت می‌پردازیم. برای آشنایی بیشتر با مشاوره طلاق کلیک کنید.
موانع حضانت
از منظر قانونی مواردی وجود دارد که هر یک از طرفین اگر این موانع را داشته باشند نمی‌توانند حضانت فرزند را به عهده بگیرند. در ماده 1157 قانون مدنی به وضوح گفته شده است فرزند را از شخصی که حضانت با اوست نمی‌توان گرفت مگر به علتی قانونی. در صورت عدم صلاحیت سرپرست، دادگاه حضانت را از او می‌گیرد و به فردی که شرایط لازم را دارد می‌دهد. گاهی شخص از همان ابتدا شرایط لازم برای حضانت را ندارد و گاهی هم بعد از اینکه حضانت فرزند به فرد داده شد بعد از گذشت زمان فرد صلاحیت خود را برای حضانت از دست می‌دهد.
مصادیق موانع حضانت والدین
از منظر قانونی هر زمان که تخشیص داده شود که سلامت جسمی و روانی کودک به خطر افتاده است حضانت از شخص گرفته می‌شود.
برخی از موانع حضانت مشترک بین والدین است از جمله:
1/ انحطاط اخلاقی: در ادامه و ذیل تیتری جداگانه به انحطاط اخلاقی می‌پردازیم.
2/ جنون: اگر چه در ماده 1170 قانون مدنی فقط به جنون مادر اشاره شده است اما کاملا واضح است که جنون از موانع اهلیت است. در نتیجه فرد مجنون صلاحیت حضانت کودک را ندارد.
3/ کفر والدین: در قانون مدنی به وضوح گفته نشده است که به سبب کفر حضانت از فرد سلب می‌شود اما با توجه به ماده 1192 قانون مدنی و اصل 167 قانون اساسی به طور غیر مستقیم می‌توان نتیجه گرفت شخصی که مسلمان نیست نمی‌تواند حضانت کودک مسلمان را به عهده بگیرد. در نتیجه وقتی که فرزند مسلمان است کفر والدین از موانع حضانت محسوب می‌شود.
انحطاط اخلاقی
در ماده 1173 قانون مدنی گفته شده است در صورتی که هر یک از والدین به دلیل انحطاط اخلاقی یا عدم مراقبت از فرزند، سلامت جسمانی و یا تربیت اخلاقی فرزند را به خطر بیاندازند صلاحیت داشتن حضانت او را ندارند. در این ماده به مصادیق انحطاط اخلاقی اشاره شده است از جمله موارد زیر:
1) اعتیاد سرپرست. چنانچه مراقب طفل معتاد به مواد مخدر یا الکل یا قمار باشد.
2) شهرت داشتن سرپرست به فساد اخلاقی. به طور مثال زمانی که مادر یا پدر روابط آزاد و غیر شرعی با جنس مخالف دارند حق حضانت از آن‌ها گرفته می‌شود.
3) بیماری روانی به تشخیص پزشکی قانونی. هر گاه والدین به بیماری روانی یا جنون دچار باشند به دلیل اینکه اهلیت خود را از دست می‌دهند حضانت از آن‌ها گرفته می‌شود. قطعا زمانی که پزشکی قانونی برای هر یک از والدین گواهی عدم سلامت روانی صادر کند دیگر حق حضانت به فرد تعلق نمی‌گیرد.
4) سوء استفاده کردن از کودک برای امور غیر اخلاقی و یا اجبار کودک به انجام شغل‌های غیر قانونی مانند تکدی گری، قاچاق و فساد و فحشا. حتی اگر خود والدین مشغول امور غیر قانونی و غیر اخلاقی نباشند اما همین که کودک را مجبور به چنین کارهایی کنند برای سلب حضانت از ایشان کافی است.
5) تکرار ضرب و جرح غیر متعارف. اگرچه در ماده 1179 قانون این اجازه به والدین داده شده است که برای تربیت کودک او را تنبیه کنند اما هرگز حق ندارند تا به بهانه تربیت کودک از حد متعارف خارج شوند و سلامتی کودک را به خطر بیندازند. اگر دادگاه تشخیص دهد که تنبیه کودک بیش از حد بوده و طبق نظر پزشکی قانونی به سلامت جسمی کودک آسیب وارد شده است می‌تواند حضانت را از فرد بگیرد.
موانع حضانت مادر
این مانع حضانت مختص مادر است. در ماده 1170 قانون مدنی گفته شده است که اگر مادر مجددا ازدواج کند حضانت از او گرفته می‌شود. البته در صورتی که پدر اجازه بدهد بعد از ازدواج هنوز مادر می‌تواند حضانت فرزند را بر عهده داشته باشد. اما اگر پدر اجازه ندهد یا ازدواج مجدد سبب آسیب به فرزند شود به طور مثال ناپدری کودک او را کتک بزند حضانت از مادر گرفته می‌شود.
به غیر از مواردی که در قانون به طور خاص به آن اشاره شده است هر گاه برای دادگاه محرز شود که به نحوی سلامت جسمی و روانی کودک در خطر است حضانت از شخصی که فاقد شرایط است گرفته می‌شود. به طور مثال در صورتی که والدین کار غیر قانونی انجام دهند و به دلیل ارتکاب جرم محکوم به حبس یا مجازاتی شوند که سبب آسیب به فرزند می‌شود.
مراحل سلب حضانت فرزند
برای استفاده از موانع حضانت ، در ابتدای امر طرف مدعی باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی دادخواستی مبنی بر عدم صلاحیت حضانت فرزند تنظیم کند. خواهان در ضمن دادخواست مدارک خود را باید ارائه دهد. سپس با تعیین شعبه، این موضوع در دادگاه خانواده بررسی می‌شود. شخص مدعی دلایل خود را مبنی بر عدم صلاحیت ارائه می‌دهد. در صورتی که مستندات کافی باشد حضانت از فرد گرفته می‌شود و به شخص صالح داده می‌شود. این رای قابل اعتراض است.
دعوای سلب حضانت
دعوای عدم صلاحیت برای حضانت فرزند از سوی یکی از والدین علیه والدی که شرایط حضانت فرزند را ندارد اقامه می‌شود. در این صورت طرفی که مدعی عدم صلاحیت طرف مقابل است باید ادعای خود را اثبات کند و صرف ادعا کردن کافی نیست. او باید ثابت کند که از نظر قانونی برای ادامه حضانت فرد مقابل موانعی وجود دارد. مدعی برای اثبات عدم استحقاق طرف دیگر می‌تواند از نظر کارشناس، شهود و سایر ادله استفاده نماید. به طور مثال در خصوص ضرب و جرح می‌تواند از نظر پزشکی قانونی استفاده کند. در این صورت کودک برای معاینه با دستور دادگاه به پزشکی قانونی مراجعه می‌کند.
اگر یکی از والدین دچار فساد اخلاقی است مدعی می‌تواند از شهود برای شهادت دادن به فساد طرف مقابل یا جمع کردن استشهادیه محلی استفاده کند. حتی اگر دادگاه لازم بداند از نیروی انتظامی و مددکاران اجتماعی برای انجام دادن تحقیقات محلی راجع به وضعیت کودک و سرپرست کمک می‌گیرد.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص موانع حضانت، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون موانع حضانت پاسخ دهند.
سوالات متداول
آیا ازدواج مجدد مادر مانع حضانت است ؟
بله ازدواج مجدد سبب سلب حضانت از مادر می‌شود اما در برخی از موارد باز هم مادر می‌تواند حضانت فرزند را داشته باشد.
مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای موانع حضانت کجاست ؟
دادگاه خانواده به دعوا رسیدگی می‌کند. بعد از ارائه دادخواست شعبه دادگاهی که باید به آن رجوع کنید به شما اطلاع داده می‌شود.
چگونه باید وجود موانع حضانت فرزند را اثبات کرد ؟
از طریق نظر کارشناس، شاهد و هر ادله دیگری که قابلیت استناد در دادگاه را داشته باشد.
