ملک اوقافی | شرایط خرید و فروش موقوفه – استثنائات فروش مال وقفی

انسانی که دارایی خود را خدا وقف می‌کند قطعا توشه‌ای ارزشمند برای سفر خود به آخرت تهیه کرده است. مالی که وقف می‌شود مانند هدیه‌ای است که در راه خدا داده می‌شود و قطعا پس گرفتن این هدیه یا تغییر دادن در آن کار درستی نیست. از نظر شرعی و قانونی نیز امکان فروش یا هر گونه تصرف در مال وقفی وجود ندارد اما همیشه یکسری استثنائات وجود دارد. در این مطلب به بررسی خرید و فروش و استثنائات فروش ملک اوقافی می‌پردازیم.

ملک اوقافی چیست ؟

مالی که واقف در راه خدا وقف می‌کند موقوفه می‌باشد. مانند اینکه شخصی باغ خود را وقف کند در اینجا باغ موقوفه است. مالی که وقف می‌شود باید عین باشد و نمی‌توان منافع را وقف کرد. همچنین وقف زمانی درست است که بعد از استفاده کردن از منافع عین باقی بماند. مثلا وقف میوه درست نیست زیرا با خوردن تمام می‌شود و نمی‌ماند.

با توجه به اینکه آنچه در راه خدا استفاده می‌شود منافع مال است در نتیجه شخص واقف هم باید مالک عین باشد و هم مالک منافع آن. بر اساس ماده 64 قانون مدنی فقط زمانی می‌توان مالی که منافع آن برای دیگری است را وقف کرد که منافعش موقتا متعلق به دیگریست ولی مالی که به طور کلی منافع آن متعلق به غیر است قابل وقف نیست.

برای آشنایی با انواع وقف کلیک کنید.

فروش ملک اوقافی و استثنائات وارده بر آن

اصل بر آن است که امکان فروش مال موقوفه وجود ندارد. اما در سه مورد است که امکان فروختن آن وجود دارد. برای فروختن مال موقوفه شرایط سختی در نظر گرفته شده است که در ادامه به سه مورد که فروش موقوفه را ممکن می‌کند می‌پردازیم.

فروش مال موقوفه در صورت خرابی

با توجه به ماده 88 قانون مدنی یکی از مواردی که اجازه فروش مال موقوفه داده شده است در هنگام خرابی مال موقوفه است. در ماده ذکر شده است در صورتی که مال موقوفه خراب گردد یا احتمال قوی برود که خراب شود به طوری که امکان استفاده از منافع موقوفه نباشد در این صورت با رعایت سه شرط زیر فروختن مال موقوفه جایز است:

1/ خرابی ایجاد شود یا اینکه در وضعیتی باشد که امکان خرابی آن زیاد باشد به حدی که مال موقوفه قابل استفاده نباشد.

2/ در صورت به وجود آمدن شرط بالا خرابی به صورتی باشد که امکان تعمیر و ترمیم آن وجود نداشته باشد.

3/ با اینکه امکان تعمیر است ولی هیچکس حاضر به تعمیر کردن آن نباشد.

خرابی بخشی از مال موقوفه

در ماده 89 قانون مدنی در مورد این موضوع توضیح داده شده است. اگر فقط بخشی از مال وقفی خراب شده باشد نه تمام آن فقط می‌توان همان بخشی را که خراب شده است فروخت و حق فروش بخش دیگر که سالم است وجود ندارد.

به طور مثال یک خانه وقف شده است و یکی از بخش‌های این خانه خراب شده با رعایت شرایط همان بخشی که خراب شده است فروخته می‌شود اما مابقی بدون تغییر می‌ماند.

مگر در یک مورد که خرابی بخشی که آسیب دیده یا در شرف خرابی شدید است به حدی باشد که نتوان از منافع قسمت‌های باقی مانده استفاده کرد. مثلا در همان مثال خانه بخشی از میان خانه خراب شده که نمی‌توان با فروش آن از مابقی استفاده کرد. در این صورت می‌توان تمام مال وقفی را فروخت.

فروش مال موقوفه در صورت اختلاف موقوف علیه

بر اساس ماده 349 قانون مدنی یک مورد دیگر که امکان فروش مال موقوفه هست زمانی می‌باشد که بین موقوف علیهم اختلاف بیفتد. این اختلاف هم در وقف عام امکان دارد و هم در وقف خاص. گاهی ممکن است شخص برای اهالی یک محل وقف کرده باشد یعنی وقف عام و بین آن‌ها اختلاف بیفتد. گاهی هم ممکن است برای فرزندان آقای الف وقف کرده باشد یعنی وقف خاص و بین آن‌ها اختلاف بیفتد.

البته هر اختلافی جواز فروش ندارد بلکه بر اساس ماده 349 قانون مدنی فقط در صورتی که 2 شرط زیر باشد با وجود اختلاف می‌توان موقوفه را فروخت:

1/ اختلاف به حدی زیاد است که ممکن باشد قتل رخ دهد. در ماده از اصطلاح « بیم سفک دماء» استفاده کرده است. این به معنی ترس از قتل نفس است. یعنی اینقدر اختلاف شدید باشد که ترس از رخ دادن قتل به وجود بیاید. ترس از ضرب و جرح مدنظر نیست بلکه فقط قتل نفس ملاک است.

2/ اختلاف بین موقوف علیهم به حدی باشد که امکان خرابی مال موقوفه پیش بیاید. یعنی اگر اختلاف باعث بشود مال موقوفه خراب گردد و به مال آسیب جدی برسد به حدی که امکان استفاده از آن وجود نداشته باشد برای رفع اختلاف می‌توان مال موقوفه را فروخت.

فروش مال موقوفه بنابر مصلحت ولی فقیه

ولی فقیه در چارچوب ضوابط شرعی و قانونی زمانی که لازم باشد حق دارد مال موقوفه را بفروشد. البته امروزه نماینده ولی فقیه سازمان اوقاف است که در واقع می‌تواند در صورت لزوم مال موقوفه را بفروشد.

مصرف مال حاصل از فروش ملک اوقافی

وقتی مال موقوفه به فروش می‌رسد قطعا نمی‌توان مالی را که حاصل فروش آن است به هر نحوی خرج کرد. بر اساس ماده 90 قانون مدنی در موارد جواز فروش موقوفه، مالی که به دست می‌آید باید در اقرب به غرض واقف یعنی نزدیک‌ترین هدفی که واقف داشته است خرج شود. اگر وقف برای انتفاع عام بوده پولی که از فروش به دست می‌آید باید برای عموم مردم خرج شود یا اینکه اگر فقط برای فرزندان آقای الف وقف کرده پول هم باید برای آن‌ها خرج شود.

پس پول حاصل از فروش موقوفه باید یا در همان راه یا در نزدیک‌ترین مورد به همان هدف مدنظر واقف خرج شود.

شما می‌توانید برای دریافت پاسخ سوالات خود و مشاوره حقوقی در زمینه بیع مال موقوفه از خدمات مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام استفاده نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص فروش مال و ملک اوقافی ، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون فروش مال اوقافی پاسخ دهند.

 سوالات متداول