مضاربه | تعریف قرارداد مضاربه – ارکان – ویژگی‌ها – اسباب فسخ عقد

در دنیای امروز تجارت یک امر پیچیده و دشوار است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. دیگر تجارت امروز مانند قبل به یک خرید و فروش ساده ختم ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمی‌شود بلکه دارای اصول و پیچیدگی‌هایی است که اگر اشخاص به آن آگاه نباشند ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمی‌توانند در دنیای تجارت دوام بیاورند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. از همین رو بسیاری از افراد که دارای سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه کلان هستند اما تجربه کافی در مورد تجارت ندارند ترجیح ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهند که سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه خود را به تاجران ماهر و باتجربه بسپارند تا با سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها کار کنند و از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ این طریق سود ببرند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. به ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این نوع قرارداد بین طرفین در اصطلاح حقوقی مضاربه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌گویند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

قرارداد مضاربه چیست ؟

ریشه مضاربه ضرب است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. الضرب فی الارض به معنی سیر و سفر کردن در زمین است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. وجه تسمیه مضاربه از ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این جهت است که شخصی که عامل ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌باشد برای معامله کردن و تحصیل سود در زمین به فعالیت ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌پردازد و تلاش ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. در قدیم یکی از راه‌های کسب سود سفرهای تجارتی بوده است به همین دلیل به این عمل مضاربه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌گویند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

در اصطلاح فقها مضاربه عقدی است که به موجب آن شخصی با سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه شخص دیگر تجارت ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کند و سود حاصل از آن بین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها تقسیم ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

در قانون مدنی یک فصل کامل به مضاربه پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. برای دریافتن تعریف حقوقی مضاربه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توان به ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 546 قانون مدنی رجوع کرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. بر اساس این ماده مضاربه عقدی است که در آن شخصی به دیگری سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای را ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهد به شرط اینکه با آن تجارت کند و در سود آن با هم شریک شوند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. برای آشنایی بیشتر با انواع عقد و قراداد ها کلیک کنید.

ارکان عقد مضاربه

در انتهای ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 546 قانون مدنی برای عقد مضاربه دو رکن اصلی را مشخص کرده است یکی مضارب و دیگری مالک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. ولی علاوه بر آن چه در ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این ماده آمده است یک رکن دیگر وجود دارد که به آن راس المال می‌گویند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

مالک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: شخصی که صاحب سرمایه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌باشد و پول خود را به مضارب ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

مضارب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: یا نام دیگر او عامل شخصی است که با سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه مالک تجارت ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

راس المال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که مالک به مضارب ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهد تا با آن کار کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این سرمایه بر اساس ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 547 باید وجه نقد باشد چه ارز خارجی و چه پول رایج ایران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. اما منافع یا کالا مانند ماشین و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌… جزو وجه نقد نیستند و این قرارداد دیگر عقد مضاربه نیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

ویژگی‌های مضاربه

ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 550 قانون مدنی مضاربه را عقدی جایز ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌داند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. هر یک از طرفین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌تواند در هر زمان که بخواهد عقد را فسخ کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. حتی مدت دار بودن مضاربه هم سبب ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمی‌شود تا عقد لازم باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. به طور مثال طرفین در قرارداد مضاربه شرط می‌کنند که تا 6 ماه اعتبار داشته باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. تا قبل از پایان شش ماه هر یک از طرفین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانند مضاربه را برهم بزنند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

شما ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانید قبل از انعقاد مضاربه با وکلای وکیل دات کام مشورت نمایید تا از ضررهای احتمالی جلوگیری نمایید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

مدت زمان مضاربه

شرط زمان در حین عقد مضاربه لازم ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمی‌باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. یعنی طرفین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانند برای یک مدت محدود مثلا یکسال با هم عقد ببندند یا این که زمان تعیین نکنند و به طور نامحدود عقد را منعقد نمایند و هر زمان که بخواهند ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانند عقد را فسخ کنند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

اگر مضاربه مدت دار باشد بعد از به پایان رسیدن مدت زمان قرارداد شخص دیگر حق ندارد با سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه مالک کار بکند مگر اینکه از مالک اجاز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه جدید بگیرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

مشارکت در سود و ضرر

مضاربه از عقود مشارکتی است یعنی اینکه طرفین هم مالک و هم مضارب در سود و ضرر با هم شریک هستند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. اگر شخص مالک به قصد سود بردن سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه خود را در اختیار مضارب قرار ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهد به این معنی نیست که در ضرر شریک نباشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. به هر دلیلی اگر مضارب ضرر کند مالک هم به نسبت خود در ضرر شریک است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. بر اساس ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 558 قانون مدنی این که توافق کنند ضرری به مالک تعلق نگیرد باطل است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

میزان سهم از سود

قانون گذار میزان سهم هر طرف از سود را حصه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌نامد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. طرفین باید در ضمن عقد مضاربه با هم توافق کنند که میزان سهم هر طرف چه قدر است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. بر اساس ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 549 قانون مدنی سود باید یا از قبل تعیین شده باشد یا اگر از قبل تعیین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمی‌کنند باید میزان سود در عرف مشخص باشد به طوری که سکوت در مورد میزان آن به معنای رجوع طرفین به مقدار عرفی آن باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. سود به شکل نسبتی از کل مشخص ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. مثلا به میزان دو سوم از کل سود برای مالک است و یک سوم برای مضارب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

توافقات باطل در مورد سود مضاربه

اگرچه طرفین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانند با هم در مورد چگونگی تقسیم سود توافق کنند ولی قطعا برخی از توافقات باطل هستند از جمله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌:

1/ توافق در مورد ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌این که کل سود به مالک یا مضارب برسد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. سود باید تقسیم شود و یک نفر نمی‌تواند مالک کل سود باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. اگر تعیین کنند که همه سود به مالک برسد دیگر عقد مضاربه نیست و بر اساس ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 557 قانون مدنی مانند این است که مالک فردی را اجیر کرده باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ این جا فرد مستحق اجرت المثل است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

2/ باید سهم هر طرف از سود به شکل کسری از کل سود باشد مانند یک چهارم و تعیین یک مبلغ ثابت و مشخص درست نیست و باعث بطلان عقد ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شود. مانند این که یکی از طرفین بگوید سهمش ماهی یک میلیون تومان که این درست نیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

3/ تضمین اصل سود یا میزان سود مالک باطل است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. با توجه به اینکه بازار و معامله دارای فراز و نشیب است تضمین رسیدن به سود قطعی باطل است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

4/ بر اساس ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 558 قانون مدنی توافق در مورد اینکه مضارب فقط مسئول ضرر و کاهش سرمایه باشد باطل است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. زیرا همان طور که در ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 556 قانون مدنی آمده است مضارب امین سرمایه است نه ضامن سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که به او سپرده شده است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

مسئول بودن مضارب

اگرچه هم مالک و هم مضارب هر دو در سود و ضرر معامله شریک هستند اما بدین معنا نیست که مضارب هر کاری که بخواهد ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌تواند با سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه مالک بکند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. در ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 555 قانون مدنی به صراحت گفته شده است که تجارت باید معمول و متعارف بلد یعنی مطابق موقعیت شهری و زمان باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. به عبارت دیگر مضارب مسئول است که فعالیت تجاری معقول در حد عرف داشته باشد به طور مثال این اصلا متعارف و معمول نیست که در منطقه کویری حوضچه ماهی تاسیس نماید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

در صورتی که ضامن با تعدی و تفریط سبب از بین رفتن سرمایه شود مانند اینکه سرمایه را در کاری که بلد نیست یا تجارتی می‌داند ضرر دارد سرمایه گذاری کند قطعا مسئول جبران خسارت مالک است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. اما اگر فعالیت تجاری متعارف کرده باشد و عمل او بر اساس عرف تجاری یا آن فعالیتی که مالک ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌خواسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، باشد اما به دلیل مشکلات بازار، سرمایه از دست برود مسئول نیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

فسخ شدن مضاربه

همان طور که در ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 550 قانون مدنی ذکر شده است مضاربه عقد لاز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می است که طرفین هر زمان بخواهند ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانند آن را فسخ کنند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. اما در ماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه 551 قانون مدنی چهار مورد مطرح شده است که اگر اتفاق بیفتد مضاربه منفسخ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شود:

1/ در صورت فوت یا جنون یا سفه احد طرفین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: در واقع زمانی که طرفین اهلیت خود را از دست ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. البته فوت یکی از طرفین زمانی سبب فسخ است که مضاربه برای زمان حیات انشا شده باشد وگرنه وصیت به مضاربه صحیح است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

2/ مفلس شدن مالک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌: ناتوانی مالی مالک باعث فسخ است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

3/ تلف شدن تمام سرما‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یه و سود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. زیرا وقتی سرمایه از بین ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌رود در این صورت دیگر موضوعی باقی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمی‌ماند که بخواهند بر اساس آن تجارت کنند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. همچنین وقتی دیگر فعالیت سود نداشته باشد برخلاف اقتضای عقد است و سبب بطلان عقد ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

4/ عدم امکان انجام تجارتی که منظور طرفین بوده است‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. گاهی طرفین توافق ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کنند بر ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اینکه مضارب تجارت خاصی را انجام دهد اما به دلایلی مثلا نبود کالا دیگر امکان انجام دادن آن وجود ندارد که در این صورت قرارداد فسخ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

شما ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌توانید برای دریافت اطلاعات بیشتر و دریافت پاسخ سوالات خود از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی وکیل دات کام استفاده نمایید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مضاربه، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون مضاربه پاسخ دهند.

سوالات متداول