آبروی انسان بسیار ارزشمند است تا حدی که در دین اسلام ارزش آن بالاتر و فراتر از کعبه می‌باشد. اینکه شخصی بخواهد با سخنان و اعمال خود آبروی کسی را ببرد و یا اینکه جرمی را به او نسبت دهد در حالی که هیچ گناهی ندارد نه تنها از نظر اسلام گناهی بزرگ است بلکه در قانون مجازات اسلامی در مورد آن جرم انگاری شده است. این جرم افترا نامیده می‌شود و در این مطلب به بررسی افترا و شرایط تحقق آن می‌پردازیم.
افترا چیست ؟
از نظر لغوی افترا به معنای منتسب نمودن دروغ و کذب به یک فرد است. همچنین در تمام کتب لغت افترا را به معنای تهمت زدن و به دروغ نسبت خیانت یا گناه به کسی دادن است.
در میان عموم مردم افترا با تهمت هم معنی است و زمانی کاربرد دارد که یک شخص به شخص دیگری عمل زشت، جرم یا هر کار ناپسندی را نسبت داده باشد در حالی شخص اصلا چنین کاری را نکرده و بی‌گناه است.
در قانون مجازات اسلامی در ماده 697 و 699 تعزیرات به تعریف جرم افترا پرداخته است. در ادامه به تعریف افترا و انواع آن در قانون می‌پردازیم.
انواع جرم افترا
اگر چه عوام بیشتر بر این باور هستند که افترا با کلام تحقق پیدا می‌کند ولی در قانون برای جرم افترا دو نوع مطرح شده است 1/ افترای قولی 2/ افترای فعلی.
1/ افترای قولی
یکی از مواردی که در قانون به عنوان مصداق افترا در نظر گرفته شده است افترای قولی می‌باشد. بر اساس ماده 697 قانون تعزیرات هر فردی که به واسطه اوراق چاپی یا خطی مانند اعلامیه و یا با نوشتن در روزنامه‌ها و مجلات یا با سخنرانی کردن در یک مجلس عمومی، کاری خلاف قانون را صریحا به یک شخص نسبت دهد و یا اینکه این موضوع را منتشر کند در صورتی که نتواند صحت گفته‌های خود را ثابت کند به جرم افترا محکوم می‌گردد.
به طور مثال شخصی در سخرانی به یک شخص دیگه تهمت اختلاس و دزدی بزند یا اینکه اطلاعیه‌‌ای را منتشر کند و در آن بنویسد آقای الف دزدی کرده است. این کار افترای قولی است.
2/ افترای فعلی
همان طور که از خود این کلمه معلوم است افترای فعلی مربوط به زمانی است که شخص با فعل و عمل خود به دیگری جرمی را نسبت دهد. بر اساس ماده 699 قانون تعزیرات هرکس آلات و ادوات جرم یا وسایلی را که داشتن آن‌ها جرم است در منزل یا محل اقامت شخص قرار دهد افترای فعلی رخ داده است. به طور مثال شخص الف به خانه آقای ب برود و در منزل شخصی او تفنگ یا چاقویی که آلت قتل است را قرار دهد و آقای ب هم اصلا متوجه این موضوع نشود.
البته ممکن است این کار به شکل قرار دادن و مخفی کردن صورت بگیرد یا به شکلی این کار را انجام دهد که باعث انتساب آن شیء به آقای ب بشود. به طور مثال چاقو را در کمدی قرار دهد که قبلا آقای ب استفاده می‌کرده است. به نظر می‌رسد آنچه که مهم است این می‌باشد که عمل به نحوی نشان دهنده تعلق آن آلات و ادوات به فرد باشد.
شخص باید شی را در محلی قرار دهد که منتسب و مربوط به شخص باشد مانند محل کار او یا منزل او و حتی در جیب فرد.
شرایط تحقق افترا قولی
بر اساس 697 قانون تعزیرات برای اینکه جرم افترای قولی صورت بگیرد باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
در متن ماده به این نکته اشاره شده است که شخص به شکل صریح امری را به دیگری نسبت دهد نه با کنایه یا به طور غیر مستقیم. مثلا به طور مستقیم بگوید آقای ب شناسنامه جعل کرده است.
1/ انتشار دادن
بر اساس ماده جرم افترا زمانی تحقق می‌یابد که شخص حرفی را که زده است منتشر کند. این منتشر کردن می‌تواند از طریق روزنامه و جرائد و یا حتی سخنرانی در یک جمع عمومی باشد به طوری که افراد زیادی و عموم متوجه شوند که آقای الف جعل کرده است.
2/ جرمی را نسبت دهد
زمانی می‌توان گفت فرد به دیگری افترا زده است که امری را که نسبت می‌دهد جرم باشد. به طور مثال جعل کردن از نظر قانونی جرم است. اما اگر کاری را که نسبت می‌دهد جرم نباشد و فقط کار ناپسند یا خلاف اخلاق باشد تا زمانی که این کار خلاف قانون و جرم نباشد، افترا نیز صورت نگرفته است. مانند این که شخصی بگوید آقای الف با پدر و مادر خود بد رفتاری می‌کند.
3/ عدم امکان اثبات کردن
قطعا یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین شرایط افترای قولی عدم امکان اثبات گفته‌ها می‌باشد. این که شخص نتواند جرمی را که به فرد نسبت داده اثبات نماید. مثلا نتواند صحت گفته‌های خود را در مورد اینکه آقای الف جعل کرده است ثابت کند. اما اگر با مدرک و مستدل اثبات نماید که واقعا آقای الف جعل کرده است دیگر جرم افترا رخ نداده است.
شرایط تحقق افترا فعلی
در ماده 699 قانون تعزیرات شرایط افترای قولی آمده است. از جمله:
1/ داشتن علم و قصد
برای تحقق جرم افترا فعلی شخص باید از روی عمد و با علم و قصد قبلی این کار را انجام دهد. این که شخص اصلا قصد نداشته باشد و یا اینکه حتی نداند انجام این کار باعث مجرم شدن طرف دیگر می‌شود به دلیل نبودن عنصر روانی سبب می‌شود تا افترای فعلی انجام نگیرد. در ماده به طور صریح گفته شده که شخص باید قصد متهم کردن دیگری را داشته باشد پس اگر قصد شوخی باشد این عمل افترای فعلی نیست.
2/ باعث اتهام شود
شیء و ابزاری باید باشد که داشتن آن باعث اتهام به فرد باشد. به طور مثال گذاشتن یک وسیله معمولی مانند کتاب باعث اتهام نیست. اما گذاشتن سلاح گرم مانند تفنگ باعث اتهام است. زیرا از نظر قانون داشتن سلاح گرم بدون مجوز قانونی جرم است.
البته داشتن برخی از اشیا به تنهایی جرم نیست ولی در شرایط خاص داشتن آن‌ها باعث وارد شدن اتهام به فرد می‌شود. به طور مثال چاقو وسیله‌‌ای است که در تمام منازل یافت می‌شود اما اگر با یک چاقو شخصی را بکشند سپس آن را در جیب آقای ج قرار دهند به دلیل اینکه آلت قتاله است باعث متهم شدن آقای ج می‌شود.
3/ بدون اطلاع شخص
شیء یا ادوات باید بدون اینکه شخص متوجه شود و بدون اطلاع فرد جایگذاری شود. اینکه فرد ببیند دیگری در میز او اسلحه می‌گذارد یا اینکه مواد را در جیب او جاسازی می‌کند ولی به هر دلیل اقدامی نکند باعث تحقق جرم افترا نمی‌شود. یا اینکه اگر شخص الف یک انگشتر طلای دزدی را به آقای ب بسپرد و به او بدهد به دلیل اینکه شخص مقابل به طور کامل اطلاع دارد افترا رخ نداده است.
سوالات متداول
1/ افترا چیست ؟
به معنای انتساب جرم یا عملی خلاف قانون به دیگری است که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.
2/ انواع افترا چیست ؟
افترا دو نوع قولی و فعلی است که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.
3/ افترای قولی چگونه اتفاق می‌افتد ؟
افترای قولی از طریق کلام و صحبت صورت می‌گیرد که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.
4/ چه کارهایی افترای فعلی است ؟
قرار دادن شیء یا ادواتی که باعث متهم شدن شخص دیگری می‌شود از مصداق‌های افترای فعلی است که در مطلب به تفصیل توضیح داده شده است.
برای دریافت پاسخ سوالات خود و مشاوره حقوقی در مورد جرم افترا و شرایط تحقق آن می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی وکیل دات کام بهره ببرید. همچنین با عضو شدن در کانال تلگرامی وکیل دات از آخرین اخبار حقوقی مطلع شوید.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص افترا، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون افترا پاسخ دهند.
