نظام دادرسی کیفری

اگر بخواهیم نظام‌های دادرسی کیفری و انواع آن را نام ببریم باید به تاریخچه این نظام‌های دادرسی رجوع کنیم و در نهایت به چهار نوع نظام دادرسی کیفری بر می‌خوریم به نام‌های نظام دادرسی اتهامی، نظام دادرسی تفتیشی، نظام دادرسی مختلط یا فرانسوی و نظام دادرسی اسلامی که هر یک از این نظام‌ها محاسن و معایب مختص به خودشان را دارند و در ادامه به بررسی دقیق‌تر این موارد و همچنین ویژگی‌های نظام‌های یاد شده می‌پردازیم.

نظام د‌ادرسی اتهامی | نظام دادرسی کیفری

پیش از هر نکته‌ای باید اشاره کنیم که این نوع از نظام دادرسی کیفری قدیمی‌ترین نظام دادرسی می‌باشد و تاریخچه آن برمی‌گردد به زمان یونان و روم باستان. اولین ویژگی این نظام دادرسی کیفری را می‌توان نداشتن مقام تعقیب در نظر گرفت. به عبارت دیگر در این نوع از نظام دادرسی کیفری دادستان به عنوان مدعی العموم و مقام تعقیب کننده وجود ندارد و تعقیب تنها زمانی آغاز می‌شود که شاکی تقاضای تعقیب کیفری کند. در غیر این صورت تعقیب متهم آغاز نمی‌شود و به این همین خاطر نفع جامعه به طور مستقل مورد نظر قرار نمی‌گرفته است.

قضاتی که برای دادگاه‌ها در نظر گرفته می‌شدند در دعاوی مانند یک شنونده رفتار می‌کردند و به اظهارات هر دو طرف دعوی گوش می‌کردند و سپس اقدام به تصمیم گیری می‌کردند.

فرایند دادرسی در این نظام به طور علنی انجام می‌شود. یعنی هر کسی که تمایل داشت در جریان دادرسی قرار بگیرد این امکان برای او فراهم بود. همچنین اظهارات هر دو طرف دعوی به طور شفاهی به سمع و نظر قاضی می‌رسید و در هیچ جایی ثبت نمی‌شد.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها که به نوبه خودش از محاسن این نوع نظام دادرسی کیفری به شمار می‌رود برابری میان طرفین یک دعوی بوده است و در واقع در این نظام شرایط کاملا ترافعی برقرار بوده است و شخصی که به عنوان متهم در نظر گرفته می‌شده جایگاه برابری نسبت به شخص شاکی داشته است و به آسانی از دلایل و موارد اتهام مطلع می‌شده است و این فرصت را در اختیار داشته که با دلیل موارد اتهام را رد کند.

نظام دادرسی تفتیشی

تاریخچه این نظام هم بر می‌گردد به زمان امپراطوری روم، همان طور که پیشتر اشاره شد یکی از معایب نظام دادرسی اتهامی فقدان مقام تعقیب یا همان دادستان به عنوان مدعی العموم بوده است. این عیب در نظام دادرسی تفتیشی مورد اصلاح قرار گرفته است و وحدت قاضی و دادستان مورد توجه واقع شده است. به این ترتیب در این نوع از نظام‌های دادرسی برای آغاز شدن تعقیب شکایت شاکی خصوصی مانند نظام دادرسی اتهامی ملاک نیست بلکه در دعوایی که جنبه عمومی دارد بدون شکایت شاکی خصوصی تعقیب متهم توسط دادستان به عنوان مدعی العموم آغاز می‌شود.

برعکس نظام دادرسی اتهامی در نظام دادرسی تفتیشی فرایند دادرسی به طور علنی و شفاهی انجام نمی‌شود بلکه دادرسی غیر علنی و کتبی ادامه پیدا می‌کند و حتی می‌توان گفت که این فرایند جنبه سری بودن به خودش می‌گرفته است.

این نظام نمونه‌ای از نظام‌های دادرسی غیر ترافعی بوده است. به این معنی که متهم و شاکی خصوصی در شرایط برابری قرار ندارند و همین امر سبب می‌شده است که شخص متهم به دلایل و موارد اتهامش دسترسی نداشته باشد و نتواند دلایل خود را به طور آزادانه برای رفع اتهام ارائه دهد و یکی از معایب دیگر این نوع از نظام دادرسی این بوده است که متهم را به روش‌های گوناگون مورد شکنجه قرار می‌دادند.

نظام دادرسی مختلط یا فرانسوی | انواع نظام دادرسی کیفری

پس از بررسی نظام‌های دادرسی اتهامی و تفتیشی به نوع سوم این نظام‌ها یعنی نظام دادرسی مختلط یا فرانسوی بر می‌خوریم که ترکیبی از دو نظام اتهامی و تفتیشی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر در این نظام میان مرحله تحقیق و مرحله محاکمه قائل به تفکیک شده‌اند. مرحله تحقیق مشابه نظام دادرسی تفتیشی است و مرحله محاکمه مشابه نظام دادرسی اتهامی.

در نظام دادرسی مختلط یا فرانسوی متهم از حقوق مختلفی برخوردار است. به عنوان مثال در شرایط برابر با شاکی خصوصی قرار می‌گیرد و می‌تواند از موارد و دلایل اتهام آگاهی یابد و با ارائه ادله از خودش رفع اتهام کند. همچنین او می‌تواند از حق سکوت خود استفاده کند و برای خودش وکیل انتخاب کند.

نظام دادرسی اسلامی

این نوع از نظام دادرسی میان حق الله و حق الناس تفکیک قائل شده است. به این شکل که اگر در رابطه با حق الناس جرمی واقع می‌شد تعقیب و محاکمه متهم تنها از یک طریق آغاز می‌شد و آن هم شکایت شاکی خصوصی بود و اگر در رابطه با حق الله جرمی محقق می‌شد دیگر در این صورت نیازی نبود که شاکی خصوصی شکایت کند.

فرایند دادرسی به طور علنی و شفاهی انجام می‌شد و شرایط ترافعی برای متهم فراهم بود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نظام دادرسی کیفری، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون نظام دادرسی کیفری پاسخ دهند.