ربا خواری یا نزول خواری | مجازات جرم رباخواری

ربا خواری و نزول خواری چیست؟ آیا نزول‌خواری جرم است؟ ربا در اصطلاح عامیانه به آن نزول گفته می‌شود. یک فعالیت اقتصادی مخرب و نادرست در سیستم اقتصادی جامعه محسوب می‌شود. این عمل موجب افزایش ثروت ربا دهنده و کاهش سرمایه زندگی ربا گیرنده می‌گردد. با توجه به آسیب‌های که ربا و نزول به اقتصاد جامعه وارد می‌کند. در برخی از دستگاه‌های حقوقی جهان مانند کشور ما رباخواری و نزول‌خواری جرم محسوب می‌شود. در ادامه این مطلب به معرفی جرم نزول خواری یا ربا خواری می‌پردازیم.

ربا خواری یا نزول خواری چیست ؟

ربا یا نزول یک عمل اقتصادی مخرب است و در دین اسلام از گناهان کبیره محسوب می‌شود. در دین اسلام برای مذمت ربا و نزول آن را در حکم جنگ با خدا می‌نامیم. از آنجایی که قوانین در کشور ما ایران بر اساس احکام اسلامی تصویب می‌شوند. لذا نزول و ربا خواری را نیز در قانون ایران جرم انگاری کرده‌اند.

ربا یا نزول به این معنی است که دو یا چند نفر با یکدیگر قراردادی به صورت شفاهی یا کتبی منعقد نمایند. و بر اساس این قرارداد طرفین توافق نمایند که مبلغی را به‌عنوان قرض پرداخت نمایند. که در زمان بازپرداخت مبلغی اضافه به‌عنوان سود بازگردانده شود. و یا این‌که جنسی معامله نمایند در برابر جنس دیگر مشروط بر اینکه مبلغی اضافه‌تر نیز پرداخت کنند. چنین توافقی که یکی از طرفین موظف به پرداخت سود و مبلغ اضافه‌ مشخصی به قرض دهنده خود است ربا یا نزول می‌گوییم.

توجه داشته باشید که ربا و نزول خواری زمانی است. که شخصی هنگام قرض دادن مبلغی پول، شرط کند که باید با سود بازگردانده شود. یعنی از قرارداد ایشان به صورت شفاهی و کتبی مبنی بر پرداخت سودی بدون دلیل به قرض دهنده باشد. اما اگر فرد مقابل بدون قرارداد و با اختیار خود و جبران محبت قصد داشته باشد. مبلغی اضافه به قرض دهنده پول بازگرداند ربا محسوب نمی‌شود.

آیا وجه ضمانت یا چک و سفته جهت دریافت خسارت ربا است ؟

خیر، باوجود اینکه وجه ضمانت و یا چک و سفته برای خسارت نیز مبالغی اضافی است. و گاهی ممکن است شامل مبالغ سنگینی هم بشود. اما بر اساس قانون این موارد جزو ربا و نزول محسوب نمی‌شود.

برای آشنایی با تفاوت ها مقاله قرض چیست را بخوانید.

ربا گیرنده و رباخوار

ربا گیرنده شخصی است که جنس یا پولی را از شخصی دریافت می‌کند و متعهد می‌شود سود آن را بپردازد.

و ربادهنده یا رباخوار که در اصطلاح عامی به آن نزول‌خوار هم گفته می‌شود. شخصی است که به سایرین پول قرض می‌دهد و سود یا بهره آن را در زمان بازپرداخت پول دریافت می‌کند.

چه زمانی جرم ربا خواری و نزول خواری رخ می‌دهد ؟

همان‌طور که گفتیم قانون ایران ربا خواری و نزول خواری را جرم‌انگاری کرده است. مطابق قانون زمانی دریافت سود مضاعف جرم است. که طرفین معامله توافق نمایند تا یک طرف بدون هیچ دلیلی، شراکت یا خدمات خاصی به طرف دیگر سود و بهره مضاعف پرداخت نماید. به عبارتی اگر پرداخت سود دلیلی داشته باشد مثلاً در برابر خدمات یا تعهدی سود پرداخته شود. در این صورت ربا یا نزول نیست و جرم محسوب نمی‌شود.

در قانون برای تشخیص ربا یا نزول سه عنصر را برای طرفین معامله ذکر می‌کند. عنصر قانونی، عنصر معنوی و عنصر مادی جرم ربا خواری که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

برای آشنایی با نحوه بستن قرارداد مضاربه کلیک کنید.

عنصر قانونی ربا خواری

عنصر قانونی یعنی تعریف این جرم در قانون. این عنصر از دل احکام اسلامی برداشته‌شده است. بر این اساس تنها آن چیزی را که قانون جرم محسوب می‌کند شامل مجازات می‌شود. به‌عنوان مثال در ربا خواری، کسی که اقدام به دریافت ربا می‌کند و برفرض دچار مشکل بود یا مریضی داشت. یعنی در شرایط اضطرار چنین اقدامی کند مجرم نیست.

عنصر معنوی ربا خواری

منظور از عنصر معنوی یک جرم، نیت مرتکبین آن جرم است. به عبارتی برای وقوع یک جرم انجام دهندگان آن باید قصد و نیت ارتکاب به آن جرم را داشته باشد. و اگر به صورت اتفاقی یا ناآگاهانه مرتکب عمل خلافی شوند جرم واقع نمی‌شود. در کلامی دیگر عنصر معنوی همان انگیزه طرفین است. در ربا نیز همین مسئله وجود دارد. یعنی طرفین یا یکی از آن‌ها از ربا مطلع باشد.

عنصر مادی نزول خواری

عنصر مادی یعنی علاوه بر وجود عنصر قانونی و وجود انگیزه، جرم به صورت عملی نیز انجام گیرد. به‌عنوان مثال در جرم ربا، باید تبادل پول ربایی میان طرفین قرارداد انجام گیرد. و در صورت عدم تبادل پول میان آن‌ها جرم ربا اتفاق نمی‌افتد.

انواع ربا یا نزول در قانون

در قانون ما دو نوع ربا یا نزول معرفی می‌شود. البته هر دو نوع آن‌ها ذاتاً یکسان‌اند. این دو نوع شامل ربای قرضی و ربای معاملی می‌شود. ربای قرضی به آن ربایی می‌گوییم که در آن دو نفر با یکدیگر توافق کنند و پولی تبادل نمایند. تا در زمان مشخصی علاوه بر اصل پول مبلغ اضافه‌ای نیز به‌عنوان بهره بدون هیچ دلیل و تعهد یا خدماتی بازپرداخت شود.

ربای معاملی نیز به ربایی می‌گوییم که مربوط به بعضی از اجناس با ویژگی‌های مخصوص می‌شود. به‌نحوی‌که در یک معامله، یکی از طرفین بدون هیچ دلیلی باید مقدار بیشتری از کالا را به‌طرف مقابل خود بازپس‌نماید.

برای نوشتن یک قرارداد کار بدون ایراد کلیک کنید.

مجازات ربا خواری

گفتیم ربا در احکام اسلامی حرام است. چه ربا گیرنده و چه ربادهنده از ربا منع می‌شوند. به همین ترتیب در قانون ایران نیز ربا جرم‌انگاری شده است. و هم ربا گیرنده، هم ربادهنده مجرم هستند. و مشمول مجازات قانون نظیر حبس، رد مال و شلاق می‌شوند. ماده 595 قانون مجازات اسلامی جرم ربا و مجازات آن را تشریح می‌کند.

ماده595 قانون مجازات اسلامی

در متن این ماده آمده است که: « هر نوع توافق بین دو یا چند نفر، تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن، جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته می‌شود مرتکبین اعم از ربادهنده، ربا گیرنده و واسطه بین ‌آن‌ها علاوه بر رد اضافه به صاحب‌مال، به شش ماه تا سه سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به‌عنوان جزای نقدی محکوم ‌می‌گردند.

تبصره:

1- در صورت معلوم نبودن صاحب‌مال، مال مورد ربا از مصادیق اموال مجهول‌المالک بوده و در اختیار ولی‌فقیه قرار خواهد گرفت.

2- هرگاه ثابت شود ربادهنده در مقام پرداخت وجه یا مال اضافی مضطر بوده از مجازات مذکور در این ماده معاف خواهد شد.

۳ – هرگاه قرارداد مذکور بین پدر و فرزند یا زن و شوهر منعقد شود یا مسلمان از کافر ربا دریافت کند مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.

سؤالات متداول